Felsefe ve Mantığa Eleştirel Bakış
Yazımda yapmak istediğim “Felsefe yapmak ne anlama gelir?” sorusunu tartışmaya açmaktır. Hiçbir felsefeci yetiştiği toplumdan, kültür coğrafyasından, aldığı eğitimden bağımsız düşünülemez. Bu anlamda çevresel, kültürel hatta inanç farklılıklarını da dikkate aldığımda kendi açımdan felsefe yapmak “düşünce üretme sanatıdır” diyebilirim.
Yunanda felsefe, varlık soruşturmasıyla başlamıştır. Varlık soruşturması felsefenin en temel problemidir. Varlık, felsefe de en temel hatta tümel kavramdır. “Varlık nedir? Varlık nasıl meydana gelmiştir? Varlıktaki çeşitli türlerin nedeni nedir? Değişim, hareket nedir? Neden buradayız? Biz nasıl biliriz? İnsan mutlu olmak için ne yapmalıdır? Ahlakı nasıl temellendirebilirim?” gibi sorulara verilen cevaplar filozofun düşünce sistemini belirler.
19. yüzyıla kadar Yunan düşünürlerin eserleri, başta Süryanice, Arapça, Latince olmak üzere diğer dillere çevrilerek günümüze kadar ulaşmıştır. Takdir edersiniz ki bir kavramı diğer bir dile motamot çevirmek zor bir iştir. Bir kavramın diğer bir dilde tam karşılığı bulunmayabilir. Bu sebeple çoğu düşünür, Yunanca eserler üzerine şerhler yazmak zorunda kalmıştır. Yapılan şerhler çevirmenin kültür dünyasından bağımsız değildir. Yazılı metinlere kişisel yorum katmak her zaman mümkün olmuştur. Bu yüzden günümüze kadar birçok Platon, Aristoteles yorumcusu ortaya çıkmıştır.
Mantık sizce bir bilim midir yoksa düşünme sanatı mıdır? Felsefe tarihinde mantık ilminin kurucusu Aristoteles olarak bilinir. Bence Aristoteles, kendi felsefesini temellendirmek adına kendi mantık sistemini kurmuştur. Bu tespit, mantığın belirli bir düşünce sanatının sistematik hale getirilmesi olduğu anlamına da gelir. Bilindiği gibi Aristoteles mantığı 19. yüzyıla kadar materyalist, pozitivist biliminin alt yapısını oluşturmuştur. İkinci Dünya Savaşından sonra düşünürler, Aristoteles’in düz mantığını ve determinist evren anlayışını sorgulamaya başlamışlardır.
Demokritos’un parçalanamaz dediği “atom” parçalandığında, yeni bir düşünce sisteminin oluşturulması zorunlu hale gelmiştir. 1960’lardan, özellikle de atom parçalandıktan sonra, kuantum fiziğini anlamlandırmak adına Aristotelesçi mantık sisteminin dışında yeni bir mantık sistemi kurmaya çalışan filozoflar oldu. Kuantum felsefesinin temellendirilmesi ancak çağdaş mantığın (sembolik mantık) ve çağdaş felsefenin kurucusu Alman mantıkçısı Gottlob Frege ve kadim mantığı yeniden yapılandıran, bulanık mantığın kurucusu Lotfi A. Zadeh sayesinde oldu.
Mantık dizgesini kuran bir filozof, çağın bilimini yönlendirir, diyebilir miyiz? Sistematik düşünceyi kim kurarsa kitleleri peşinden sürükler, diyebiliriz, tıpkı Aristoteles gibi. Mantık sayesinde insanları belirli kalıplar içinde düşünmeye yönlendirebiliriz. Bu sebeple bilginin kaynağını temellendirme problemimiz vardır. Günümüze kadar birçok doğru bildiğimiz yanlışın olduğunu öğrendik. Dinde nasıl hurafeler varsa bilimde de hurafeler vardır. İnsanlar, kolay kolay huraferini bırakmak istemezler. Evren konusunda Batlamyus veya Kepler’in görüşünü savunanlar, bilimsel hurafeleri kolay kolay bırakmak istemeyenlere güzel örnek teşkil eder.
Evrenin merkezine dünya yerine güneşi koyan Kopernik, Aristotelesçi kozmolojiye meydan okuyordu. Hristiyanlığın cizvit mezhebi sıkı sıkıya Aristotelesçi fikirlere dayalıydı. Cizvit papazları gökteki gezegenlerin hareketlerini ve Aşai Rabbani ayininde ekmeğin nasıl İsa’nın bedenine dönüştüğünü açıklamak için Eski Yunan bilgeliğini kullanıyorlardı. Aristoteles de birçok filozof gibi aslında metafizik yapmıştı. Aristoteles metafiziği kilisenin entelektüel cephaneliğinde etkili bir silah olmuş, Aristotelesçiliğe saldırmak Kutsal Kitap’ın emirlerine ve Aşai Rabbani ayinine karşı çıkmakla eşdeğer hale getirilmişti. Bu konuda Charles Seife’in Alfa ve Omega adlı kitabının “İlk Evrenbilim” bölümüne daha ayrıntılı okumalar için bakılabilir.
Düşünce tarihinde insanların evren algısını hiçbir filozof Aristotales kadar etkilememeştir. Kalıplayıcı düşünce, kapalı algılar meydana getirir. Kalıplayıcı düşüncedeki ya hep ya hiç mantığı; üçüncü halin imkânsızlığı ilkesi, Kuantum felsefesiyle yıkılmıştır. Düşünebildiğimiz kadar ilerleyebildiğimize göre düşüncelerin sınırlandırılması özgün ve özgür düşüncenin önüne set çekmektir. Düşünme varlığımızın temel fonksiyonudur. Yaşamın sürdürülebilmesi ve geliştirilebilmesi için düşünme eylemimiz şarttır. Mutluluğumuz, mutsuzluğumuz, iyiliğimiz ve kötülüğümüz, başarı ve başarısızlığımız ona bağlıdır. Hayatımızın temel fonksiyonlarından biri olan düşünme eğitimimizi rastlantıya bırakmak, rüzgârın esti yöne doğru savrulan yaprak gibi olmaktır.
İnsan değer üretebilen bir varlıktır ve insan değer verdiği, önemsediği, vazgeçilmez gördüğü her şeyi kendi eğitiminin konusu yapmıştır. Düşünce sürekli ve ucu açık bir faaliyettir. Düşünme ve eylem arasında sıkı bir ilişki vardır. Bu yüzden eylemlerimizin sonuçlarına katlanmaktayız. İnsanın düşünme yetisini etkin bir şekilde kullanabilmesi çok önemlidir. Kişinin üretici ve yaratıcı olabilmesi, başına gelen sorunları çözebilmesi, hayata bir anlam verebilmesi, hatta hayatta kalabilmesi buna bağlıdır. Düşünce ürettiğimiz kadar medeniyet kurabilir; bilimde ve teknolojide ilerleyebiliriz. Çünkü düşünme bir sanattır.
Mürüvvet Çalışkan
